ในยุคที่ความสัมพันธ์เปิดกว้างและการมีเพศสัมพันธ์ไม่ได้จำกัดแค่คู่รักถาวร การป้องกันการติดเชื้อเอชไอวี (HIV) จึงกลายเป็นประเด็นสำคัญที่ทุกคนควรรู้ ไม่ว่าจะเป็นชายรักชาย หญิงรักหญิง คู่ต่างเพศ หรือคนที่มีเพศสัมพันธ์ไม่สม่ำเสมอ ปัจจุบันเรามีเครื่องมือในการป้องกันเอชไอวี ที่มีประสิทธิภาพสูงสองรูปแบบคือ PrEP และ PEP
ซึ่งทั้งสองคำอาจฟังคล้ายกัน แต่มีความแตกต่างด้านเวลา วิธีใช้ และสถานการณ์ที่เหมาะสมอย่างชัดเจน เราจะพาคุณไปรู้จัก PrEP และ PEP อย่างลึกซึ้ง เพื่อให้คุณสามารถเลือกใช้ได้อย่างเหมาะสม ปลอดภัย และมั่นใจ
PrEP คืออะไร?
PrEP ย่อมาจาก Pre-Exposure Prophylaxis คือ การป้องกันก่อนการสัมผัสเชื้อเอชไอวี โดยการกินยาต้านไวรัสเป็นประจำทุกวัน หรือใช้ตามแนวทาง on-demand เพื่อให้ยาอยู่ในระดับที่สามารถป้องกันการติดเชื้อได้หากมีความเสี่ยง
- ตัวยาหลัก TDF/FTC (Tenofovir Disoproxil Fumarate + Emtricitabine)
- ประสิทธิภาพ
- หากกินทุกวัน ป้องกันเอชไอวีได้สูงถึง 99%
- หากใช้แบบ on-demand ป้องกันได้ มากกว่า 90% หากกินถูกวิธี
- วิธีใช้แบบรายวัน
- กินทุกวันอย่างสม่ำเสมอ แม้ไม่มีเพศสัมพันธ์ในบางวัน
- วิธีใช้แบบ on-demand (2-1-1)
- กิน 2 เม็ดก่อนมีเซ็กส์ 2–24 ชั่วโมง
- กินอีก 1 เม็ดหลังจากนั้น 24 ชม.
- และอีก 1 เม็ดหลังจากนั้น 48 ชม.
- ผลข้างเคียง PrEP เช่น คลื่นไส้ ปวดหัว อ่อนเพลีย (มักเกิดช่วงแรกและดีขึ้น) ในบางรายอาจมีผลต่อตับหรือไต (พบได้น้อย)
ใครควรใช้ PrEP?
- ชายรักชาย (MSM) ที่มีเพศสัมพันธ์โดยไม่ใช้ถุงยาง
- คู่รักที่ฝ่ายหนึ่งมีเชื้อ HIV (โดยอีกฝ่ายยังไม่ติด)
- ผู้ที่มีคู่นอนหลายคน
- ผู้ที่ทำงานบริการทางเพศ
- ผู้ที่ใช้ยาเสพติดชนิดฉีด
- ผู้ที่เคยมี PEP บ่อยครั้ง
PEP คืออะไร?
PEP ย่อมาจาก Post-Exposure Prophylaxis คือ การกินยาต้านไวรัสเพื่อป้องกันการติดเชื้อเอชไอวีหลังจากมีความเสี่ยง โดยต้องเริ่มภายใน 72 ชั่วโมงหลังเหตุการณ์ (เช่น มีเซ็กส์ไม่ป้องกัน ถุงยางแตก ถูกล่วงละเมิด ฯลฯ)
- ตัวยาหลัก โดยทั่วไปคือ TDF/FTC + Dolutegravir (หรือยาในกลุ่ม integrase inhibitors)
- ระยะเวลาการใช้ กินติดต่อกันเป็นเวลา 28 วัน ทุกวันโดยไม่ขาด
- ประสิทธิภาพ หากเริ่มเร็วภายใน 72 ชั่วโมงและกินยาครบสูตร จะลดโอกาสการติดเชื้อได้ถึง >80–90%
- ผลข้างเคียง PEP เช่น คลื่นไส้ อาเจียน เหนื่อยล้า ต้องเคร่งครัดในการกินทุกวัน เพราะหากพลาด อาจลดประสิทธิภาพ
ใครควรใช้ PEP?
- หลังจากมีเซ็กส์ไม่ป้องกันหรือถุงยางแตกกับคนที่ไม่ทราบสถานะ
- หลังถูกล่วงละเมิดทางเพศ
- หลังถูกเข็มตำจากเลือดที่มีความเสี่ยง (สำหรับบุคลากรทางการแพทย์)
- คู่รักที่ไม่ได้ใช้ PrEP และเกิดความเสี่ยงฉับพลัน
เปรียบเทียบ PrEP และ PEP: ต่างกันอย่างไร?
| ประเด็น | PrEP | PEP |
| จุดประสงค์ | ป้องกันก่อนสัมผัสเชื้อ | ป้องกันหลังสัมผัสเชื้อ |
| เวลาเริ่มใช้ | ก่อนมีเพศสัมพันธ์ | หลังมีเพศสัมพันธ์ (ภายใน 72 ชม.) |
| ระยะเวลาการใช้ | ต่อเนื่อง/ระยะยาว หรือแบบ on-demand | 28 วันติดต่อกัน |
| ประสิทธิภาพ | สูงสุด 99% | 80–90% หากเริ่มเร็วและกินครบ |
| เหมาะกับใคร | คนที่มีพฤติกรรมเสี่ยงต่อเนื่อง | คนที่เพิ่งเจอเหตุการณ์เสี่ยงแบบฉับพลัน |
| ต้องตรวจ HIV ก่อนเริ่ม? | ใช่ | ใช่ |
ขั้นตอนการเข้าถึง PrEP และ PEP ในไทย
- ปรึกษาแพทย์ หรือคลินิกเฉพาะทาง เช่น คลินิกโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์, คลินิกนิรนาม, Love2Test.org
- ตรวจ HIV และค่าต่าง ๆ ต้องตรวจ HIV ก่อนเริ่ม PrEP หรือ PEP เพื่อให้แน่ใจว่ายังไม่ติดเชื้อ
- รับคำแนะนำเรื่องวิธีใช้ยา ทั้ง PrEP และ PEP ต้องกินต่อเนื่องตามแพทย์สั่ง ไม่หยุดเอง
- ติดตามผล และตรวจซ้ำ
- ผู้ใช้ PrEP ควรตรวจ HIV ทุก 3 เดือน และตรวจค่าตับ ไต
- ผู้ใช้ PEP ต้องมาตรวจซ้ำหลังครบคอร์ส (4–6 สัปดาห์ และ 3 เดือน)
PrEP กับ PEP: อยู่ร่วมกับชีวิตยุคใหม่อย่างมั่นใจ
PrEP และ PEP ไม่ได้เป็นเพียงยาป้องกัน แต่ยังเป็นเครื่องมือในการใช้ชีวิตอย่างมีความรับผิดชอบ โดยเฉพาะในยุคที่เพศสัมพันธ์ไม่ได้อยู่แค่ในกรอบคู่รัก หรือในเพศใดเพศหนึ่ง การป้องกันที่มีประสิทธิภาพคือการแสดงความรักต่อตัวเอง และคนรอบข้าง
การเลือกใช้ PrEP หรือ PEP ให้ถูกเวลา ถูกวิธี คือการลงทุนเพื่อสุขภาพทางเพศที่ยั่งยืน
ความเข้าใจผิดที่พบบ่อย
- PrEP ใช้แทนถุงยางได้ 100%?
- ไม่ใช่ เพราะ PrEP ป้องกันเอชไอวี ได้ดี แต่ไม่ป้องกันโรคติดต่อทางเพศสัมพันธ์ อื่น เช่น ซิฟิลิส หนองใน เริม
- กิน PEP แล้วไม่ต้องตรวจเอชไอวี?
- ต้องตรวจเอชไอวี ทั้งก่อน และหลังใช้ PEP เพื่อให้แน่ใจว่าไม่มีการติดเชื้อเอชไอวี
- กิน PrEP บางวันพอไหม?
- ต้องกินทุกวัน (หรือใช้สูตร on-demand อย่างถูกต้อง) เพื่อให้ยาอยู่ในระดับป้องกันได้
- PEP คือ ยารักษาเอชไอวี?
- ไม่ใช่! PEP คือการป้องกันหลังเสี่ยง หากติดเชื้อแล้วต้องเข้าสู่กระบวนการรักษาด้วย ยาต้านไวรัส ART
อ่านบทความอื่น ๆ เพิ่มเติม
- รู้ทัน PrEP : ก้าวสำคัญในการป้องกันเอชไอวีสำหรับทุกคน
- PEP ป้องกันเอชไอวี : ทุกเรื่องที่คุณต้องรู้เพื่อสุขภาพที่ปลอดภัย
PrEP และ PEP คือเครื่องมือที่ทรงพลังในการควบคุมการระบาดของเอชไอวี โดยเฉพาะในกลุ่มเสี่ยง หากคุณ หรือคนรอบข้างมีความเสี่ยง ควรพิจารณาเข้าถึงบริการให้เร็วที่สุด พร้อมทั้งตรวจสุขภาพทางเพศอย่างสม่ำเสมอ
การป้องกันที่ดีที่สุด คือ การรู้จักตัวเลือกของคุณ และใช้มันอย่างถูกต้อง ปลอดภัย และไม่รู้สึกผิด เพราะสุขภาพทางเพศคือสิทธิมนุษยชนขั้นพื้นฐานที่ทุกคนควรเข้าถึงได้อย่างเท่าเทียม
เอกสารอ้างอิง
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC). PrEP (Pre-Exposure Prophylaxis). [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก https://www.cdc.gov/hiv/basics/prep.html
- Centers for Disease Control and Prevention (CDC). PEP (Post-Exposure Prophylaxis). [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก https://www.cdc.gov/hiv/basics/pep.html
- World Health Organization (WHO). Consolidated guidelines on HIV prevention, testing, treatment, service delivery and monitoring. [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก https://www.who.int/publications/i/item/9789240031593
- กรมควบคุมโรค กระทรวงสาธารณสุข. แนวทางการให้บริการ PrEP และ PEP ในประเทศไทย. [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก https://ddc.moph.go.th
- UNAIDS. PrEP and PEP: Tools to prevent HIV. [ออนไลน์] เข้าถึงได้จาก https://www.unaids.org/en/resources/infographics/prep-pep